آیا دارای سوابق احیا و کشاورزی است و جزو اراضی مستثنیات اشخاص می باشد ؟
در صورتی که زمین شکل طبیعی داشته و هیچگونه دخالت فیزیکی توسط انسان در آن صورت نگرفته باشد زمین غیر احیا شده است که در این صورت یا اراضی ملی و مرتعی است و یا زمین موات است.
قضات دادگستری معمولا سال تصویب قانون ملی شدن اراضی ( ۱۳۴۱ ) را ملاک احیا بودن یا ملی بودن زمین در نظر میگیرند یا زمان اجرای قانون و صدور برگ تشخیص را مورد نظر قرار میدهند .
در هر صورت کارشناس با اعلام نظر صریح کارشناسی خود به قاضی وضعیت زمین را تعیین تکلیف میکند.
کارشناس رسمی دادگستری رشته کشاورزی و منابع طبیعی می تواند با دانش خود به سولات زیر پاسخ دهد :
زمین مورد نظر از چه تاریخی احیا شده است ؟
دریک تاریخ معین مشخص شود که آیا زمین مورد نظر احیا شده بوده و یا بعد از آن احیا شده است ؟
تعیین سوابق احیا زمین ؟
طرفین دعوا :
یک طرف اینگونه پرونده ها معمولا ادارات منابع طبیعی به نمایندگی دولت هستند که در راستای وظایف قانونی خود پاسداری از اراضی ملی و حفظ مراتع و کوتاه کردن دست متجاوزین را به عهده دارند. طرف دیگر پرونده هم اشخاص ( حقیقی یا حقوقی ) هستند که معمولا ادعای سابقه مالکیت و تصرف و حضور قدیمی در زمین مورد اختلاف را دارند و مدعی هستند که زمین مورد نظر دارای سابقه احیا است و نباید جزو اراضی ملی تشخیص داده میشد .
تعریف احیای اراضی و مرتع :
احياي اراضي : عملياتي است که با تغيير وضع طبيعي زمين و به وسيله اقداماتي که در عرف آباد کردن محسوب است (از قبيل زراعت، درختکاري، بنا ساختن، ايجاد تأسيسات و غيره) آن را براي بهره‌برداري آماده سازد.
مرتع : زمینی با پوشش طبیعی که مستعد زراعت یا تولید چوب نباشد در عوض می‌توان از آن برای چرای دام، آبخیزداری، توسعه حیات وحش یا تفرجگاه استفاده کرد. به عبارتی دیگر مرتع زمینی است با پوشش نباتات طبیعی خودرو که پوشش گیاهی آن غالباً علفی چندساله، بوته ای، بعضاً درختچه‌ای و به ندرت دارای درختان پراکنده بوده و در فصل چرا عرفاً مورد تعلیف دام قرار می‌گیرد و همچنین دارای کارکردهای متعددی از قبیل حفظ آب و خاک، ارزش‌های زیست محیطی و در صورت فراهم بودن شرایط یکی از منابع تأمین غذای دام اهلی و وحوش می باشد .
زمین احیا شده یا مستثنیات :
اگر زمینی قبل از تاریخ تصویب قانون ۱۳۴۱ و یا قبل از تاریخ صدور برگ تشخیص یک یا چند یا همه ویژگیهای ذیل را داشته باشد زمین احیا شده یا مستثنیات است :
۱-اگرعرفا و عملا به عنوان زمین کشاورزی ( زراعی یا باغی ) مرسوم و معروف باشد .
۲-اگر عرفا و عملا داخل در مجموعه اراضی مزروعی منطقه یا روستا واقع باشد .
۳-اگر در حوزه آبیاری یک منبع آبی ( چاه – چشمه – قنات – رودخانه و… ) قرارداشته باشد .
۴-اگرتسطیح شده و برای عملیات زراعت و آبیاری آماده شده باشد .
۵-اگر دارای شیب نامتعارف و تند نباشد و عرفا و عملا به نام زمین دیمزار مرسوم باشد .
۶- اگر زمین دیمزار یا آبی زار و محدوده قانونی یا ثبتی یا عرفی معین داشته باشد .
۷-اگر تحجیر شده باشد ( هر عملی که به معنای شروع احیای زمین باشد تحجیر میگویند مثل سنگ چینی دور زمین ُ جمع آوری سنگها و توده کردن آنها ُ نهرکندن دور زمین و امثال ان ) .
۸-اگر جوی های قدیمی و یا آثار جویهای قدیمی منشعب از بند های رودخانه ای در بالادست زمین مشاهده شود .
۹-اگر جوی های قدیمی و یا آثار جویهای قدیمی که آب قنوات یا چشمه سارات قدیمی را به زمین می رسانده یا می رساند در زمین مشاهده شود .
۱۰- اگردرختان کهن سال در مسیر جوی های قدیمی و اطراف و اکناف زمین وجود داشته باشد .
۱۱-گر اراضی مورد اختلاف در ذیل بالاترین جوی آبیاری موجود یا قدیمی واقع باشد . معمولا اراضی واقع در بالادست جوی چون از ابتدا آب به آنها سوار نمی شده اراضی غیر احیاشده هستند و اراضی زیر جوی چون آب به آنها سوار بوده اراضی احیاشده اند .
۱۲-اگر بناهای قدیمی و ابنیه سنتی وابسته به کشاورزی مثل : خانه باغ – کومه – گاش دامداری – آب انبار – و……امثال آن و یا آثاری از آنها در محل وجود داشته باشد .
۱۳-اگر زمین به صورت بندسار باشد و منطقه پوشیده از بندسارهای متعدد قدیمی ( معروف به زوله ) باشد و سابقه و آثار بهره مندی قدیمی از آبهای جاری بهاره را برای آبیاری محصول داشته باشد .
۱۴-اگر در پوشش گیاهی زمین آثاری از گیاهان مرتعی چندساله و گونه های پایای مرتعی نباشد
۱۵-اگر پوشش گیاهی موجود آثار زراعتهای قبل و زراعتهای قدیمی تر باشد .
۱۶-اگر در عکسهای هوائی محل مورد نظر با استفاده از ابزار استرئوسکوپ آثار احیای قدیمی ( به شرح فوق ) مشاهده شود . مشروط به اینکه کارشناس منتخب دادگاه صلاحیت فنی ویژه تفسیر عکسهای هوائی را داشته باشد .
۱۷-اگر زمین مورد نظر در نقشه های هوائی که بر اساس عکسهای هوائی ترسیم شده اند در بخش اراضی مزروعی ( رنگ زرد ) واقع باشد . تشخیص این امر نیز فوق العاده حساس است و کارشناسان باید سعی کنند که از نقشه های هوائی نهایتا برای اثبات سایر دلایل خود استفاده کنند . در مواردی اراضی احیاشده قدیمی دیمی در نقشه هوائی در بخش اراضی ملی ( رنگ سفید ) تعیین شده است .
۱۸-اگر سن درختان قدیمی گواهی بر قدمت احیای باغ ( به ویژه در باغات دیم ) و اراضی شیبدار بدهد .
۱۹-اگر در مناطق دیمزار راه ها و گذرگاههائی باشد که حاکی از استفاده قدیمی از آنها فقط برای امر رفت و آمد به اراضی دیمزار بوده و اینک متروکه شده و آثاری از آنها به جای باشد .
۲۰-اگر در قسمتی از اراضی آثاری از خرمنگاه های قدیمی مشاهده شود . معمولا این خرمنگاه های قدیمی در یک قطعه زمین صاف در جاهای بلند و مرتفع ساخته می شده تا از وزش باد برای جداسازی دانه از کاه استفاده نمایند .
۲۱-اگر در نحوه آرایش زمین آثار شخم و شیار و قطعه بندی و کرت بندی و بیجه بندی های قدیمی که حاکی از مزروعی بودن باشد مشاهده شود .
۲۲-اگر وضعیت و موقعیت مکانی زمین به نحوی باشد که عرفا به نام چراگاه و مرتع معروف نباشد .
۲۳- اگر شیب زمینی مناسب و جنس خاک مستعد زراعت باشد اگر چه که ممکن است سالها دور از کشت بوده و آثار زراعت محو شده باشد ولی وضعیت زمین گویای این واقعیت باشد که چنین زمینی در گذشته نمی تواند بیکار مانده باشد و مردمان سختکوش گذشته از اینگونه اراضی مستعد حداکثر استفاده را می نموده اند .
۲۴- اگر چه با اجرای مواد ۲ و ۵۶ از قوانین مربوط به ملی شدن اراضی و نرسیدن اعتراض مردمی در مهلت قانونی اسناد مالکیت مردم باطل تلقی می شود و باید سند جدید به نام دولت صادر شود ولی توجه و دقت در مفاد اسناد و مبایعه نامه های قدیمی ادعائی مردم می تواند کمک موثری در تشخیص قدمت احیای اراضی مورد اختلاف بنماید .
اگر زمینی هیچیک از مشخصه های یادشده را نداشته باشد قطعا ملی و مرتعی و غیر احیا شده است ، آنچه بیان شد برای احقاق حق مردم در مناطقی است که اراضی احیاشده آنها در زمان اجرای قانون اشتباها و یا به هر دلیلی جزو اراضی ملی تشخیص داده شده کارشناسان باید وظیفه خود را با نهایت صداقت و دقت انجام دهید.
